بررسی نقش سازندهای زمین شناسی و پارامترهای هیدرولوژیکی بر شاخص جریان پایه، مطالعه موردی: ناحیه خزری

جریان پایه و شاخص مربوطه که متاثر از عوامل مورفومتری، زمین شناسی و هیدرواقلیمی است، همواره یکی از موضوعات مهم در هیدرولوژی بوده و اطلاع از میزان آن، نقش به سزایی در برنامه ریزی و مدیریت بهینه منابع آب دارد. در این پژوهش با استفاده از داده های جریان روزانه رودخانه، جریان پایه و شاخص آن، از روش فیلتر رقومی برگشتی یک پارامتره، در 18 ایستگاه آب سنجی حوضه خزری، استخراج شد. پارامترهای فیزیوگرافی محاسبه و عوامل هیدرولوژیکی، اقلیمی و زمین شناسی در محیط  gis برآورد شد. با استفاده از روش آزمون تحلیل عاملی از بین 18 پارامتر مؤثر در شاخص جریان پایه، پنج عامل به عنوان عوامل مستقل انتخاب شدند. سپس روابط تحلیل منطقه ای به روش های رگرسیون خطی، توانی، نمایی و چندمتغیره در سطوح معنی داری کمتر از یک و پنج درصد به دست آمد. علاوه براین، به منظور مقایسه و ارزیابی صحت و کارآیی مدل های برآوردی، روش آنالیز باقی مانده ها نیز مورد استفاده قرار گرفت. از بین عامل های زمین شناسی مشخصاً سازندهای سخت، از بین عوامل مورفومتری، پارامترهای متوسط ارتفاع و تراکم زهکشی حوضه و از جنبه قابلیت اراضی نیز عامل سطح جنگلی، در روش رگرسیون های چند متغیره به عنوان بهترین برآورد کننده شاخص جریان پایه رودخانه ها، تشخیص داده شدند. همچنین، با توجه به مدل های رگرسیون خطی، توانی و نمایی تک متغیره، پارامتر q90/q50 به­عنوان موثرترین عامل هیدرولوژیکی در تخمین شاخص جریان پایه در منطقه تعیین شد. همراهی سازندهای سخت کربناته با نهشته های کواترنری و همچنین، سازندهای سخت غیرکربناته با عامل های مورفومتری و درصد پوشش جنگلی در  مدل های به دست آمده، موید نقش کنترل کننده عامل زمین شناسی بر جریان پایه است.